Cari açık ekonomi ile ilgilenenlerin üzerine düşündüğü konuların başında gelir. Bir ülkede aylık ve yıllık ihraç edilen finansal araçlar, “Cari açık olursa ne olur?” gibi soruları gündeme getirir. “Ülkenin dış ticaret hesabının negatif farkı” olarak tanımlanabilecek cari açığın nedenleri ve çözümleri neler? Cari açık hesaplaması nasıl yapılır? Gelin, cari açık kavramını tüm detaylarıyla inceleyelim.
Cari Açık Nasıl Oluşur?
Bu durumun nasıl oluştuğunda değinmeden önce “Cari nedir?” sorusunu yanıtlamakta fayda var. Cari, “yürürlükte olan ve içinde bulunulan” gibi anlamlar taşır. Bu bilgi ışığında cari dönem “cari hesabın kapsadığı dönem” şeklinde nitelendirilir. Peki cari açık nasıl oluşur?
Cari açık;
- Kontrolsüz ekonomik büyüme,
- Rekabetçilik,
- Yüksek döviz kuru,
- Yüksek enflasyon,
- Aşırı borçlanma,
- İhracatta düşüş,
- Ülkede yaşanan durgunluklar,
- Cari açığın kapatılması amacıyla heba edilen finansal akışlar gibi sebeplerle gelişir.
Söz konusu durum, cari dengenin negatif olduğu zamanlarda da ortaya çıkabilir. “Cari denge nedir?” dediğinizi duyar gibiyiz. Bu denge, bir ülkenin dış ticaretinin iki ana elementinden biridir ve cari fazlası oluştuğunda bozulur. İthalat gideri, ihracat gelirinden fazla olduğunda denge bozularak cari açık durumunu meydana getirir. Bazı durumlarda bu açık, sermaye akışları sayesinde kolayca finanse edilebilir, ancak bunun mümkün olmadığı durumlarda ek önlemler alınması gerekir.
Cari Açık Hesaplaması Nasıl Yapılır?
Cari açık hesaplaması yapmak için ihtiyaç duyulan iki bilgi var; sermaye hesabı ve cari denge. Mal dengesi, yatırım gelirleri dengesi, cari transferlerin toplamı ve hizmetler dengesi toplandığında cari denge bulunur. “Cari açık nasıl hesaplanır?” sorusuna matematiksel bir yanıt isteyenler için ise aşağıdaki formülü verebiliriz;
Cari açık = İthalat – İhracat
İthalatın ihracatı aştığı bu durum, ekonomistler tarafından iki değer arasındaki farkın alınmasıyla hesaplanır. Bu hesaplama, en basit hâliyle hanenin harcamaları ve haneye giren maaşlar toplamı arasındaki farkın negatif olması şeklinde açıklanabilir. Hesaplama için dikkate alınacak diğer veriler ise şöyle;
- Ülkenin ihracat ve ithalat verilerinin belirlenmesi hesaplama için oldukça önemli. Bu noktada ülkenin dışarı sattığı mal ve hizmetlerin yanı sıra ülke dışından satın alınanların da hesaba katılması gerekir.
- Kapsamlı bir değerlendirme için ticaret dengesinin yanı sıra gelir akımları, transferler ve hizmet ticareti gibi faktörler de değerlendirilebilir. Bu unsurların çıkarılması ya da eklenmesiyle genel cari açık rakamları ve denge negatifi hesaplanır.
- Sermaye hareketleri ve finansal akışlar, hesaplama yaparken atlanmaması gerekenler arasında. Yabancı yatırım ve krediler gibi finansal araçlara yönelik veriler, cari işlemlerin finansmanını anlama noktasında oldukça değerli.
Cari açık, dış ticaret açığı farkı gibi konularla da ilişkilendirilir. Bu durumun önemli bir yönü ise döviz kuru olur. Bir ülkenin dışa bağımlılığı hesaplanmak isteniyorsa döviz kuru iyi bir anahtardır. Söz konusu bilgiler elde olduğunda ülkenin dış ticaret dengesinin analizi de daha sağlıklı yapılabilir.
Cari Açık Artarsa Ne Olur?
Cari açık sorunu, ülkenin ekonomik durumunu doğrudan etkiler. O ülkedeki şirketlerin finansal durumu da Cari açık problemiyle değişebilir. Hatta cari oran göstergeleri değişerek şirketin likidite durumu ortaya çıkar. Bu anlamda bir ülkede Cari açığın artışıyla ekonomik alanda hissedilebilir sonuçlar görülür. İşte bu durumun sonucunda olabilecekler;
- Dış kaynaklara bağımlılık artabilir.
- Ülkenin iç borçlanma maliyetleri yükselebilir.
- Ulusal para birimi değerinde düşüş olabilir.
- Dışa bağımlılık sonucunda üretim aktiviteleri sınırlanabilir.
- Finansman zorlukları nedeniyle yatırım faaliyetleri azalabilir.
- Yatırımcı güveni azalabilir. Bu da hisse senetleri, döviz kurları ve faiz oranları gibi araçların dalgalanmasına neden olabilir.
- Yerel üreticilere karşı rekabet artabilir.
- Ülkedeki şirketlerin rekabet edememesi ve bununla beraber iş kayıpları oluşabilir.
- Finansal piyasalarda netlik kaybolabilir ve piyasa belirsiz duruma gelebilir.
Cari açık durumunda ülkenin döviz kuru üzerinde etki olması sık karşılaşılan bir sonuç. Bu da akıllara “Cari açık doları nasıl etkiler?” sorusunu getirir. Dolar üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturan ve doların yerel paraya karşı daha değerli hâle gelmesine yol açan cari açık, ülke içerisinde göze çarpan bir ekonomik istikrarsızlık yaratır. Ancak bunun Merkez Bankası politikaları, yabancı sermaye girişleri ve çeşitli ekonomik koşullara göre değişeceğini eklemekte yarar var.
Cari Açığın Ekonomik Büyümeye Etkisi Nedir?
Bu durumun her ne kadar olumsuz etkileri olsa da bazı durumlarda ülkenin ekonomisinin büyümesine katkıları da olabilir. İşte bazı etkiler;
- “Cari açık nasıl finanse edilir?” sorusunun yanıtı olan yabancı sermayeler, o ülkede yatırım oranını artışa geçirebilir. Bu durum, uzun vadede yatırımın artmasıyla üretim hacminin artmasını sağlayabilir.
- Ayrıca yabancı yatırımcılar, ülkeye yeni bilgi verilerinin ve teknolojilerin de girmesini sağlayabilir. Böylece ekonominin büyümesi desteklenmiş olur.
- Döviz kuru yükseldiğinden rekabet gücü artışa geçer. Böylece daha rekabetçi bir ihracat sektörü meydana gelir. Bu da üretim ve istihdam imkânlarının artması anlamına gelir.
Bunların yanı sıra söz konusu durum ile birlikte ihracatçı şirketlerin kâr marjı olumlu etkilenebilir. Yerel para birimi değer kaybettiğinden bu firmalar daha rekabetçi olur ve bu da ihracat gelirlerinin artışıyla bu şirketlerin lehine olabilir. Ancak bu durumun ithalata bağlı firmalar için tam tersi yönde gidebileceğini hatırlatmakta fayda var.
Cari Açığı Kapatmak için Neler Yapılabilir?
Cari açık, ne kadar olduğu fark etmeksizin önlemi alınması gereken ve ülkenin geleceği için önemli bir durum. Bunun için bazı çözüm önerileri var;
- Yerli üretimin artması üzerine gösterilen her bir çaba, ithalat ihtiyacını azaltmaya ve söz konusu durumun etkisini azaltmaya yardımcı olur.
- İhracat faaliyetlerinin artmasıyla ülkeye para girişi olur ve bu da dengenin sağlanmasını destekler.
- İhracatın yanı sıra fazla ithalat azaltılarak da Cari açık düşürülebilir.
- Fiyatlarda yapılan düzenlemeler, fazla ithalatın azalmasını destekler.
- Borçlar kontrol edildiğinde de söz konusu durumun etkisi hafifleyebilir.
Cari açık, aylara göre değişebileceği gibi yıllara göre de değişkenlik gösterir. Bu değişkenliği minimize etmek için yapılacak stratejilerden biri de ithal edilen mallara vergi ya da kota koymaktır. Böylece ülkeye giren malların sınırlandırılması ve Cari dengenin kontrol edilmesi kolaylaşır.
Türkiye’nin Yıllara Göre Cari Açık Verileri Nasıldır?
Türkiye’nin cari açığı yıllara göre değişiklik gösterir. Bu durum, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanır. İşte Türkiye’de yıllara göre cari açık oranları;
| 2016 yılı | 32,61 milyar dolar |
| 2017 yılı | 47,1 milyar dolar |
| 2018 yılı | 40,9 milyar dolar |
| 2019 yılı | 31,2 milyar dolar |
| 2020 yılı | 35,5 milyar dolar |
| 2021 yılı | 46 milyar 211 milyon dolar |
| 2022 yılı | 110,2 milyar dolar |
Türkiye, cari açık konusunun sıkça tartışıldığı bir ülke. Ancak bu durumun nedenlerinin yalnızca iç ve dış dinamiklere bakarak net bir şekilde anlaşılması söz konusu değil. Cari açık yıllık değişiminin anlaşılması için her iki faktöre de detaylı olarak bakılması ve analizinin bu şekilde yapılması daha sağlıklı olabilir.
