Birikmiş Amortisman Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Birikmiş amortisman herhangi bir türden ekonomik varlığın zaman içerisindeki yıpranmaların toplamını ifade eden muhasebe terimidir. Her türden varlık, zamana bağlı olarak değerini yitirir. Ekonomik varlıklarda ise bu durum teknolojik yetersizlikler, güncel durumlara ayak uyduramama, eskime veya yıpranma gibi süreçler sonucunda ortaya çıkar. Amortisman belli dönemleri kapsayacak şekilde hesaplanabilir. Bir varlığın tüm değer kaybı süreçlerinin hesaplanması ise birikmiş amortisman olarak adlandırılır. Yani birikmiş amortisman, klasik amortisman hesabından farklı olarak işletmelerin muhasebe kayıtlarında belirli türden bir varlığın o âna dek uygulanan tüm amortisman bedellerinin toplamını ifade eder. Genellikle yıllara göre toplanır. Kümülatif bir değer verir. Birikmiş amortismanlar muhasebe kaydı içerisinde “257-Birikmiş Amortismanlar” hesabı yapılarak da takip edilir. 

Birikmiş Amortisman Nedir?

Birikmiş amortisman herhangi bir ekonomik değeri olan varlığa ait cari amortisman bedellerinin yıllara göre hesaplanmasıyla elde edilen kümülatif değerdir. Genel olarak herhangi bir varlığın ekonomik ömrü boyunca ortaya çıkan tüm değer kayıplarının kümülatif toplamı olarak ifade edilebilir. Birikmiş amortisman bir varlığın cari değerini hesaplama açısından da yüksek önem arz eder.

İşletmelerin sahip olduğu; araç, ekipman, yapı, makine veya bina gibi varlıkları, zamanla yıpranır. Bu yıpranma durumu ise beraberinde değer kaybını getirir. Söz konusu değer kaybının muhasebe kaydı içerisinde yer alabilmesi içinse birikmiş amortisman hesabının yapılması gerekir. Varlıkların ilk maliyetlerinin birikmiş amortismandan çıkarılması sonucunda ise ilgili varlığın cari değeri hesaplanır.

Örneği 200.000 TL değerinde bir makine satın alımı gerçekleştiren bir işlemeyi düşünelim. Her yıl ilgili makine için 20.000 TL tutarında amortisman ayrılması halinde 5 yıllık periyotta ilgili işletmeye ait makinenin birikmiş amortisman tutarı 100.000 TL olacaktır. Dolayısıyla makinenin 5 yıllık periyodun sonundaki değeri;

• İlk maliyet – Birikmiş Amortisman = Cari Net Değer
• 200.000 TL (İlk Maliyet) – 100.000 TL (Birikmiş Amortisman) hesabı üzerinden 100.000 TL olacaktır. Makinenin 100.000 TL’lik bu yeni tutarı ise ekonomik değere sahip varlığın cari net değeri olarak adlandırılır.

Birikmiş Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Birikmiş amortisman her yıl aynı tutarda sabit olarak hesaplanabildiği gibi ekonomik değeri olan varlığın faydalı ömrü üzerinden sabit oran kullanılarak da yapılabilir. Faydalı ömür herhangi türden ekonomik varlığın kullanım süresini ifade eder. Hangi ekonomik değeri bulunan varlıkların amortismana dahil edileceği ise Vergi Usul Kanunu’nun 313 numaralı maddesinde düzenlenmiştir.

İlgili kanunun ilgili maddesine göre amortisman ve dolayısıyla birikmiş amortisman hesabına dahil edilebilen ekonomik değeri bulunan varlıklar şu şekildedir:

İktisadi kıymeti bulunan gayrimenkul ve gayrimenkule benzer şekilde değerlenebilen varlıklar:

• Demirbaşlar
• Alet, edevat ve malzemeler
• Mefruşat ürünleri
• Sinema filmleri

Birikmiş amortisman hesaplama bu ve benzeri türden ekonomik varlıkların zaman içerisinde meydana gelen değer kayıplarının toplamı sonucunda yapılır.

Birikmiş amortisman hesabı için en önemli unsur ise tahmin edeceğiniz üzere amortisman hesabıdır. Amortisman hesabı, yıllık düzeyde yapılır. Günümüzde amortisman hesabı kapsamında kullanılabilecek birden fazla yöntem de vardır. Bunlar şu şekildedir:

• Azalan Bakiyeler Yöntemi
• Normal Amortisman
• Madenlerde Amortisman Hesabı
• Fevkalade Amortisman

Birikmiş amortisman hesabı ise yıllık bazda hesaplanan amortismanların belli vadeleri kapsayacak şekilde toplanması sonucunda yapılır. 

Amortisman ve Birikmiş Amortisman Farkı

Birikmiş amortisman ve amortisman, temel olarak muhasebe kayıtlarında bir varlığın değer kaybını ifade ediyor olması nedeniyle benzerlik gösterir. Genel olarak amortismanı bir varlığın kullanım ömrü boyunca yaşadığı değer kaybını ifade eden muhasebe terimi şeklinde tanımlamak mümkündür. Amortisman, muhasebe kayıtlarında gider olarak da gösterilebilir.

Dolayısıyla Dijital Vergi Dairesi işlemlerinde ya da kayıtlarında amortismanın gider olarak gösterilmesi mümkündür. Birikmiş amortisman ise yıllık olarak hesaplanan amortisman bedellerinin tamamının toplamıdır. Birbirine benzer anlamlara gelen bu iki muhasebe terimi arasındaki en temel fark, kapsadıkları ve hesaplamanın yapıldığı süredir.

Ayrıca birikmiş amortisman enflasyon düzeltmesi gibi uygulamalar birikmiş amortisman hesaplamasında bulunur. Enflasyon oranına göre işletmenin amortisman kayıtları üzerine yapılan bu işlem, bir çeşit güncellemedir. Özellikle enflasyon artışının yüksek olduğu dönem ve durumlarda bu güncelleme son derece önem arz eder.

Keza, ekonomik değeri olan varlığın amortisman nedeniyle ortaya çıkan değer kaybına ek olarak yüksek enflasyon sebebiyle de değer kaybetmesi bu durumda söz konusudur. Dolayısıyla enflasyon oranına bağlı olarak birikmiş amortismanda düzenleme yapılabilir.  Eğer enflasyon oranı dikkate alınmadan amortisman hesaplaması yapılırsa işletmelerin sahip olduğu varlıkların finansal tablo üzerinde doğru şekilde temsil edilmesi engellenebilir. 

Birikmiş Amortismanın Finansal Tablolara Etkisi

Birikmiş amortisman, işletmelerin finansal tabloları üzerinde farklı türden etkileri olan bileşendir. Bu etkilerden en önemlisi birikmiş amortismanın bilançoya yöneliktir. Satın alınan her türden ekonomik varlık bilançoda ilk satın alındıkları giderleri ile yer alır. Bununla birlikte eşyanın tabiatı gereğince maddi varlıklar değer kaybeder.

Değer kayıplarının bilançoya düzenli olarak kaydedilmemesi ise varlığın cari net değerinin doğru şekilde kayıt bilançoda bulunmaması anlamına gelir. Birikmiş amortismanın kâr marjı üzerinde de etkileri vardır. Özellikle gelir tablosu oluşturulurken amortisman değerlerine yer vermemek, işletme kârlılığını azaltabilir.

Bununla birlikte birikmiş amortisman, net olarak gelir tablosunda yer almaz. Amortisman değerinin yer aldığı gelir tabloları, kümülatif olarak işletme kârlılığına etki eder. Birikmiş amortismanın işletmelerin finansal tabloları üzerindeki en büyük etkilerinden biri de sahip olunan varlıkların net değerlerinin belirlenmesidir.

Birikmiş amortisman, işletmenin sahip olduğu varlıkların güncel ve net değerlerini takip etme imkanı sunar. Ayrıca Kurumlar Vergisi dışarıda kalmak kaydıyla birikmiş amortisman, vergisel etkiye de sahiptir. Amortisman bedeli, işletmenin giderlerinin gelirlerinden düşülmesini sağlar ve böylelikle işletmenin vergi düzenlemelerinden efektif şekilde faydalanması sağlanabilir. 

Birikmiş Amortisman Kaydının Muhasebeleştirilmesi Nasıl Olur?

Birikmiş amortisman kaydının muhasebeleştirilmesi “770 Genel Yönetim Giderleri” ve “257 Birikmiş Amortismanlar” hesabı üzerinden yapılır. Amortisman giderleri, gelir tablosu içerisinde gider kısmında yer alır. Bu durum, birikmiş amortismanının muhasebe kaydı içerisinde yer alabilmesi açısından oldukça önemlidir.

Keza aylık bazda amortisman giderlerinin kaydedilmesi, bilançoda varlığın net defter değerinin gösterilmesini sağlar. Bu durum ise birikmiş amortisman ile doğrudan ilişkilidir. En nihayetinde birikmiş amortismanın hesaplanması, işletmelerin sahip olduğu ekonomik değeri olan varlıkların kümülatif değer kaybı üzerinden yapılır.

Birikmiş amortisman bilanço kaydı, tam olarak bu yüzden önem arz eder. Özellikle işletmenin sahip olduğu tüm varlıkların net değerlerini takip edebilmelerini sağlama konusunda birikmiş amortisman hesabının rolü büyüktür. Ayrıca birikmiş amortisman, bilançonun aktif tarafında duran varlıkların maliyetinden düşülerek gösterilir. Duran varlıklar maliyet bedelleriyle bilançoya kaydedilirken birikmiş amortismanlar bu tutardan düşülerek varlığın net defter değeri hesaplanır.

Amortisman kaydı, tüm bunlardan bağımsız olarak gider hesabının yanı sıra aynı zamanda karşılık hesabıdır. Karşılık hesabı, işletmelerin gelecekte karşılaşması muhtemel zarar veya yükümlülüklere karşı tedbir amacıyla ayırdığı tutarları gösteren hesaplardır. Bu hesaplar, finansal tabloların gerçekçi ve güvenilir olmasını sağlamak amacıyla kullanılır. Karşılıklar, genellikle belirsizliğin olduğu durumlar için oluşturulur ve işletmelerin gelecekteki risklerini daha doğru bir şekilde yansıtır. Dolayısıyla birikmiş amortisman, işletmelerin finansal tablo içerisinde tedbiren alacakları kararlar üzerinde de etkilidir.