Ticari bir faaliyet üzerinden ürün veya hizmet satışı gerçekleştiren işletmeler ya da şahıslar, vergi yükümlülüklerini yerine getirerek kamuya karşı sorumluluğunu karşılamak durumunda. Türkiye’de ve dünyada pek çok vergi türü var. Vergilerin türleri ise şirketlerin türüne ve faaliyet alanlarına göre değişir. Bu anlamda yeni bir işletme kurmayı düşünen ya da işletme sahibi/yetkilisi olan kişilerin en iyi bilmesi gereken konular arasında, Türkiye’deki en yaygın vergi türlerinden olan gelir vergisi vardır.
Gelir vergisi, ticari faaliyetleri sonucunda kazanç elde eden neredeyse tüm şahıs ve kurumların ödemesi gereken ve miktarı gelirler üzerinden hesaplanan bir vergi kalemi olarak tanımlanır. Gelir vergisi, bir şirketin düzenli olarak ödemesi gereken vergiler arasında yer alır.
Gelir Vergisine Konu Olan Kazançlar Nelerdir?
Gelir vergisinin hesaplanmasında göz önünde bulundurulan ve “gelir vergisine tabi gelirler” ya da “gelirin unsurları” olarak tanımlanan hususlar 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu çerçevesinde belirlenir. Buna göre gelir vergisine konu olan kazançlar ve iratlar (gelir getiren varlıklar) şu şekilde listelenir:
- Ticari kazançlar
- Zirai kazançlar
- Ücretler
- Serbest meslek kazançları
- Gayrimenkul sermaye iratları
- Menkul sermaye iratları
- Diğer kazanç ve iratlar
Bu listeye dahil olan kazançlar, ülke ekonomisinin büyüklüğünde önemli bir pay sahibi. Bundan dolayı bu kazançlar üzerinden ödenen vergiler, kamusal kalkınma açısından önemli rol oynar.
Kimler Gelir Vergisi Öder?
Kimler gelir vergisi öder sorusunun yanıtı da yine 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında ele alınır. Buna göre gelir vergisi mükellefleri, dar mükellef ya da tam mükellef olarak iki ayrı tanımda incelenir. Bu iki mükellef sınıflandırmasında farklı kriterler göz önünde bulundurulur.
Tam mükellefiyet şartlarını taşıyan kişiler hem Türkiye’de hem de ülke dışında elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden gelir vergisine tabi tutulurken dar mükellefiyet tanımına dahil olan kişiler yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden hesaplanan gelir vergisi dilimi için yükümlü olurlar.
Tam mükellefiyet için belirlenen koşullar şu şekilde listelenir:
- Vergi mükellefinin resmi ikametgahının Türkiye’de bulunması
- Vergi mükellefinin bir takvim yılı dahilinde Türkiye’de en az ve sürekli olarak altı ay boyunca ikamet etmesi
- Vergi mükellefinin merkezi Türkiye’de olan kamu kuruluşları ya da özel kuruluşlar adına çalışmak için yurt dışında bulunuyor olması
Dar mükellefiyet için belirlenen koşullar ise şunlar:
- Vergi mükellefinin yurt dışında yaşayıp ticari faaliyetlerini Türkiye sınırlarında sürdürmesi
- Vergi mükellefinin Türkiye’de yaşamayıp en fazla 6 aydır Türkiye’de bulunması
Kimler Gelir Vergisinden Muaftır?
Gelir Vergisi Kanunu kapsamında bazı kişiler gelir vergisinden muaf tutulur. Bu bağlamda gelir vergisi ödeme zorunluluğu bulunmayan kişiler ve faaliyet alanları şunlardır:
- Tarım alanında kullanılan taşımacılık araçlarını kullanan ve nakliye hizmeti sürdüren çiftçiler
- Makinesiz veya motorsuz araçlarla nakliye hizmeti sürdürenler (Hayvan veya bir adet hayvan arabası ile nakliyecilik)
- Sabit bir iş yeri açmadan, doğrudan ya da gezici olarak hizmet sunan zanaatkârlar (Fotoğrafçı, berber, boyacı)
- Vergi dairelerinden Esnaf Vergi Muafiyeti Belgesi alarak sabit bir iş yeri açmadan kendi evinde çalışarak el yapımı ürünler üreten kişiler (Bir yıl içindeki toplam satış tutarı, yıllık brüt asgari ücret tutarından az olduğu sürece)
- Başka ülkelerde dış temsilciliklerde çalışan elçi, konsolos ve maslahatgüzarlar. Elçiliklerin ve konsoloslukların mensubu olarak görev yapan memurlar. Türkiye’de resmi görevde bulunan kişiler
Bunların yanı sıra işletme geliri ve büyüklüğüne göre küçük çiftçi muafiyeti ve serbest meslek erbabında yaşlı çalışan muafiyeti gibi vergi kolaylıkları da tanınır. Göçmen ve mülteciler de gelir vergisi muafiyetine tabi olurlar.
Gelir Vergisi Beyannamesi Nedir?
Gelir vergisi beyannamesi, ilgili vergi tarhının gerçekleşmesi için gerekli olan bir prosedürdür. Yıllık olarak düzenlenen gelir vergisi beyannamesi, gelir vergisi dilimleri hesaplanırken son derece önemli bir işlev taşır. Zira ödenecek gelir vergisi hesaplama işlemi, beyanname üzerindeki bilgiler üzerinden gerçekleştirilir. Gelir vergisi beyannamesinde işletmenin senelik bazdaki kazancı yer alır. Bu kazanç, seviyesine göre hem vergi oranını hem de ortaya çıkan miktar ve oran üzerinden toplam vergi tutarını ortaya çıkarır.
Gelir kaynağına sahip olan herkes gelir vergisi beyannamesi düzenleme zorunluluğuna sahip. Gelir vergisi beyannamesi yalnızca ticari ve zirai kazançlar gibi aktif kazançlarda değil; aktif olmayan kazançlarda da zorunluluktur. Bunun yanı sıra gelir vergisi beyannamesi yalnızca vergi ödemeleri için değil; teşvikler ve vergi indirimleri konusunda gerekli işlemleri sürdürmek için de zorunlu tutulur.
Gelir Vergisi Dilimleri ve Oranları Nasıldır?
Gelir vergisi oranları ve dilimleri, her yıl değişebilir. 2023 yılı için belirlenen vergi dilimleri ve oranları şu şekildedir:
- Kazancı 70 bin TL’ye kadar olan kişiler için yüzde 15.
- Kazancı 150 bin TL’ye olan kişilerin 70 bin TL’si için 10 bin 500 TL; fazlası için ekstra yüzde 20.
- Kazancı 370 bin TL’ye kadar olan kişilerin 150 bin TL’si için 26 bin 500 TL; fazlası için ekstra yüzde 27. (Ücret gelirlerinde ise üst limit 370 bin TL yerine 550 bin TL)
- Kazancı 1 milyon 900 bin TL’ye kadar olan kişilerin 370 bin TL’si için 85 bin 900 TL; fazlası için ekstra yüzde 35 (Ücret gelirlerinde 550 bin TL’si için 134 bin 500 TL; fazlası için ekstra yüzde 35)
- 1 milyon 900 bin TL’den fazla kazancı olanların 1 milyon 900 bin TL’si için 621.400 TL, fazlası için yüzde 40 (Ücret gelirlerinde 1 milyon 900 bin TL için 607 bin TL; fazlası için yüzde 40)
Gelir Vergisi Nasıl Hesaplanır?
Gelir vergisi hesaplama işlemi, yukarıda belirtilen dilim ve oranlarla bir hayli kolay biçimde hesaplanabilir. Gelir vergisi hesaplama konusunda üç farklı örnek şu şekildedir:
- Eğer 60 bin TL kazancınız varsa bunun yüzde 15’i üzerinden 9 bin TL gelir vergisi ödemeniz gerekir.
- Eğer 450 bin TL kazancınız varsa bunun ilk 370 bin TL’si için 85 bin 900 TL; fazlası 80 bin TL için ekstra yüzde 35 oranında yani 28 bin TL daha olmak üzere toplamda 113 bin 900 TL vergi ödemeniz gerekir.
- Eğer ücret geliri üzerinden 700 bin TL kazanç söz konusu ise ilk 550 bin TL için 134 bin 500 TL; fazlası 150 bin TL için ise yüzde 35 oranında yani 52 bin 500 TL daha olmak üzere toplam 187 bin TL vergi ödenmesi gerekir.
Gelir Vergisi Nereye ve Ne Zaman Ödenir?
Yıllık olarak tespit edilen gelir vergisi iki taksit halinde ödenir. Gelir vergisinin ilk taksiti mart sonuna kadar, ikinci taksiti ise temmuz sonuna kadar ödenmek durumundadır. Eğer söz konusu gelir yalnızca basit usulde tespit edilen ticari gelirler sınıfına girmiyorsa bu durumda ilk taksitin şubat sonuna kadar ikinci taksitin ise haziran sonuna kadar ödenmesi gerekir.
Gelir vergisi ödemeleri, vergi mükellefi olan kişinin ikamet ettiği bölgedeki vergi dairelerine ya da iş yerlerinin bağlı olduğu vergi dairelerine ödenebilir. Bunun yanı sıra vergi ödemeleri için anlaşmalı bankaların internet şubeleri ve Gelir İdaresi Başkanlığı İnteraktif Vergi Dairesi platformunu da kullanabilirsiniz.
Bir işletmede sigortalı olarak çalışan kişilerin gelir vergisi, stopaj adı verilen sistemle işverenler tarafından ödenir. Yani eğer bir işletmede maaşlı olarak çalışıyorsanız gelir vergisini ödemek için ekstra bir işlem yapmanız gerekmez. Maaşınızı gelir vergisi ödenmiş ve maaşınızdan düşürülmüş biçimde alırsınız.
