Şirket Matrah Artırımı Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

1 Aralık 2023

Yasalar çerçevesinde herkesten doğrudan ya da dolaylı yoldan alınan ödemeye vergi denir. Vergilerle toplanan kaynak, devletin kamu hizmetleri için harcayacağı geliri oluşturur. Bu nedenle hükûmetler, vergi süreçlerinde katı kurallar ve denetimler uygular. İşletmeler, söz konusu prosedürlerden sorunsuz geçmek için vergi matrah artırımı gibi yollara başvurabilir. Yazının devamında önce matrahı, ardından vergi artırımı konusunu açıkladık.

Matrah Nedir?

Matrah, vergi hesaplamasında kullanılan temel değerdir. Bir diğer tanımla, verginin miktarını belirlemek için baz alınan bedeldir. Verginin türüne göre matrahın hesaplanışı da değişir. Örneğin Gelir Vergisi’nde bu değere kazançlardan giderlerin çıkarılmasıyla ulaşılır. Kurumlar Vergisi matrahı, ilgili dönem içinde elde edilen net kâra kanunen kabul edilmeyen giderler eklenerek bulunur. Motorlu Taşıt Vergisi matrahının tespitinde ise silindir hacmi gibi özellikler hesaba katılır.

Matrah Çeşitleri Nelerdir?

Mevzuatta matraha ilişkin hükümler, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda yer alır. Bu kanuna göre vergi daireleri, yasal ödemeye konu olan unsura uygun matrahı belirlemekle yükümlüdür. Bu kapsamda değer ve miktar esaslı olmak üzere iki ayrı matrah türü bulunur. Aşağıda bu türlere dair ayrıntıları görebilirsiniz.

Değer esaslı matrah (Ad valorem)Ad valorem matrahta bir malın ya da hizmetin nakdi değeri üzerinden sabit oranlarla hesaplama yapılır. Bu kapsamda Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Katma Değer Vergisi yer alır.Miktar esaslı matrah (Spesifik):Spesifik matrahta malın cinsi ve fiziksel özelliklerine göre hesaplama gerçekleştirilir. Örneğin bir taşınmazın metrekaresi ya da aracın motor silindir hacmi, miktar esaslı matrahı belirleyen unsurlar arasındadır. Motorlu Taşıt Vergisi, Emlak Vergisi ve Arsa Vergisi, bu usule göre hesaplanır.

Öte yandan; idari takdir, karineler, götürü ve beyan usulü olmak üzere dört ayrı matrah belirleme yöntemi bulunur. İdarece takdirde her mükellef için ayrı matrah hesaplanır. Karineler usulünde vergilendirilecek olan varlıkların matrahı için emare* niteliğindeki göstergeler esas alınır. Götürü yönteminde gruplara ayrılan yükümlülülere özel; beyan usulünde ise mükelleflerin bildirimlerine göre matrah belirlenir.

Vergi Matrah Artırımı Nedir?

Vergi artırımı, ek ödeme yapan mükelleflere geçmişe dönük denetimlerden muaf olma imkânı tanır. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürürlüğe alınan bu hak, mükelleflerin vergi incelemelerinden kaçınmasını sağlar. Kurumlar ya da gelir vergisi matrah artırımı, önceki yıllarda faturasız ya da kanuni olmayan yöntemlerle elde edilen kazançları resmîleştirir. Bu işlemin ardından vergi artırımı yapılan dönemler, denetim kapsamından çıkarılır. Böylece vergi incelemelerinin yol açabileceği olası cezalara ve ek ödemelere karşı önlem alınır.

Hangi Vergi Türlerinde Matrah Artırımı Yapılabilir?

Güncel matrah artırımı kanunu olarak 12 Mart 2023 tarihli Resmî Gazete ile yürürlüğe giren yapılandırma yasası kabul edilir. 7440 sayılı matrah artırımı kanununa göre Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Katma Değer Vergisi gibi ödemelerde bu işlem yapılabilir. Kazançlar üzerinden ödenen vergilerdeki artırım prosedürleri aşağıdaki gibidir.

Mükellefler, gelir ve kurumlar vergisi matrahlarını artırarak belirtilen süre ve şekilde ödeme yapmaları durumunda ilgili dönemlere ilişkin yıllık vergi incelemelerinden ve tarhiyat işlemlerinden muaf olur.
Mükellefler, yıllık beyannamelerinde matrahlarını, bu Kanunun 9. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan sürede; 2018 takvim yılı için %35, 2019’da %30, 2020’de %25 ve 2021’de %20 oranından az olmamak üzere artırır.

2022’ye ilişkin matrah artırımında bulunulması için bu yıla ait gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinin verilmiş olması gerekir. Üçüncü geçici vergilendirme dönemine ait beyanname düzenlenmemişse ikinciye ait bildirimde matrah %100 oranında artırılır. Yalnızca birinci geçici vergilendirme döneminin matrah artırımı beyannamesi verildiğinde ise %300’lük oran uygulanır.

Matrah Artırımından Kimler Faydalanabilir?

Matrah artırımı ödemesi için belli başlı vergilerin mükellefi olmanız yeterlidir. Bu imkândan Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Stopaj Vergisi ve Katma Değer Vergisi mükellefleri faydalanabilir. Öte yandan, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun “Kaçakçılık Suçları ve Cezaları” başlıklı maddesi gereğince vergi artırımından yararlanamayan mükellefler de vardır. Bu hükme göre defter, kayıt ve belgeleri yok edenler, bunların sayfalarını değiştirenler, bir kısmını ya da tamamını sahte düzenleyenler vergi artırımı yapamaz.

İşletmeler için Matrah Artırımının Önemi Nedir?

Farklı sebeplerden dolayı gelirlerini beyan etmeyen gerçek veya tüzel kişiler, vergi artırımı sayesinde yasalara aykırı davranmaktan kaçınır. Önceki dönemler için ek ödeme yapan mükellef, gelecekteki bu tarihlere ilişkin incelemelerden muaf olur. Vergi artırımı, şirketlerin sıkı denetimlerden dolayı yüksek cezalara maruz kalmasını da önler. Böylelikle cezalardan doğacak maddi sorunlar, operasyonel aksamalar ve şirket itibarını zedeleyecek durumlar yaşanmaz.

Hangi Durumlarda Matrah Artırımı Yapılır?

Matrah artırımı uygulamasına muhasebesel süreçlerde ve finansal açıdan zorlandığınız dönemlerde başvurabilirsiniz. Bu yöntemden yararlanabileceğiniz durumlardan bazıları şöyledir:

Şirketiniz zarar ediyorsa
Kazancınız düşükse
Geçmiş dönemden vergi borçlarınız varsa
Kasa carisi** yüksekse
Kayıt dışı gelir ve giderleriniz varsa

Ayrıca kayıtlarınızı doğru veya düzenli tuttuğunuzu düşünmüyorsanız da matrah artırım beyannamesi verebilirsiniz. Bu yöntem, son yılların ya da dönemlerin muhasebe belgelerinde karışıklık tespit edenlerin işlerini kolaylaştırır. Söz konusu durumlarda her yıl değişiklik gösteren matrah artırımı ödeme süresinde vergi dairesine başvurabilirsiniz.

Şirketlerde Matrah Artırımı Nasıl Yapılır?

Mükellefler, matrah artırım bildirimini (Ek-5) beyan koduyla bağlı olduğu vergi dairesine elektronik ortamdan iletebilir. Mükellef olmayanlar ise internet üzerinden vergi artırımı gerçekleştiremez. Bu işlem için adresinizin bağlı olduğu vergi dairesine gitmeli ya da beyanı iletmek için bir mali müşavire vekalet vermelisiniz. Vergi dairesinde sizden artırıma ilişkin talebinizi, ilgili makama bildiren bir dilekçe hazırlamanız istenir. Ardından kayıt dilekçenize 996 ile başlayan 11 haneli geçici vergi kodunu içeren bir barkot etiketi eklenir. Böylece dilekçeniz ve artırım isteğiniz işleme konur.

Matrah Artırımı Nasıl Hesaplanır?

Matrah artırımı oranları, vergi türüne ve yıllara göre değişiklik gösterir. Örneğin gelir ve kurumlar vergisi için 2022 takvim yılı matrah artırımı hesaplamasında %20’lik oran baz alınır. KDV matrah artırımı hesaplamasında farklı bir yol izlenir. Aşağıda 2018 yılında 3 döneme ilişkin KDV beyannamesini vermiş ve toplam hesaplanan vergi miktarı 30.000 TL olan bir mükellefe ait örneği görebilirsiniz

KDV artırımına esas alınacak değer: (30.000 / 3) x 12 = 120.000 TL
Artırım değeri: 120.000 x %2,5 = 3.000 TL

Matrah artırımı muhasebe kaydı ise bazı temel hesaplarda izlenir. Bu muhasebe işlemlerinde “Diğer Olağan Dışı Giderler ve Zararlar” ve “Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesapları kullanılır.

Notlar:

*bir durumun varlığını gösteren işaret ya da karine

**nakit ödemelerin ve tahsilatların izlendiği hesap