Ticari hayatta kullanılan çok sayıda ödeme yöntemi bulunur. Alışveriş ilişkisinde tercih edilen tahsilat yolları hem nakit hem kıymetli evrak şeklinde olabilir. Bu kıymetli evrak türleri arasındaki çek, ödeme işleminde başvurulan bir kambiyo senedidir*. Tarafların ileriye dönük ödeme emirlerinin belirlenen tarihte yerine getirilmesini sağlar. İşletmelerin ticari faaliyetlerinde sıklıkla kullandığı bu kambiyo senedine dair detayları öğrenmek için yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.
Çek Nedir?
Çek, ticari faaliyetlerde kullanılan ve nakit yerine geçen bir ödeme aracıdır. Daha çok vadeli ticari ödemelerde tercih edilir. Senedi düzenleyen, ileri bir tarihte belirlenen alıcıya ödeme yapmak üzere bankaya emir verir. Banka, vade geldiğinde alıcı tarafa ilgili tutar kadar ödeme yapar. Bu kambiyo senedinde keşideci, lehtar ve muhatap olmak üzere üç ayrı taraf bulunur. Aşağıda bu taraflara ilişkin ayrıntıları görebilirsiniz.
| Taraflar | Tarafların Tanımı |
| Keşideci | Belgeyi düzenleyen kişi veya kuruluşa keşideci denir. Keşideci, ödeme miktarını ve alıcıyı belirler. Bu evrakın üzerinde keşidecinin adı, imzası ve ticaret unvanı bulunur. |
| Lehtar | Ödemenin yapılacağı alıcıya lehtar adı verilir. Lehtar, ilgili kambiyo senedinin üzerinde adı belirtilen kişidir. |
| Muhatap | Ödeme emrini yerine getiren finansal kuruluştur. |
Ödemelerinizde bu kambiyo senedini düzenli olarak kullanmak istiyorsanız bankanızdan çek defteri alabilirsiniz. Söz konusu defterin sayfalarında vergi kimlik numarası, hesabın yer aldığı şubenin adı ve numarası gibi zorunlu bilgileri içeren boş senet yaprakları bulunur. Böylece vadeli ödemeleriniz için daima yanınızda taşıyabileceğiniz bir kambiyo senedi defterine sahip olabilirsiniz.
Ticarette Çekin Önemi Nedir?
Ticarette çek, vadeli ödemelerin güvenilir ve düzenli bir şekilde tahsil edilmesini sağlar. Ödeme işleminin banka gözetiminde yönetilmesini mümkün kılar. Ayrıca 5941 sayılı Çek Kanunu’na tabi olduğu için de güvenli ödeme araçları arasında yer alır. Bu kıymetli evrakla yapılan ödemeler, kaydedilebilir ve takip edilebilir olmasıyla muhasebe işlemlerini de kolaylaştırır.
Çek ve Çek Defteri Türleri Nelerdir?
KOBİ’ler ve büyük şirketler, vadeli ödemelerinde farklı çek türlerini kullanabilir. Örneğin banka çeki, finansal kuruluşlara borçlu olunan kişi için ileri tarihli ödeme emri vermenizi sağlar. Farklı amaçlarla tercih edebileceğiniz diğer seçenekler ise şunlardır:
- Seyahat çekleri: Bu kambiyo senedi, seyahat sırasında yanında nakit taşımak istemeyenler tarafından tercih edilir. Tatil yapılan yerdeki bankalardan nakde çevrilerek kullanılır.
- Garantili çek: Bu kıymetli evrak türünde banka, vade tarihi geldiğinde hesapta bakiye bulunmasa dahi garanti ettiği tutar kadar ödemeyi yapar.
- Posta çeki: Posta çeki, kambiyo senedinden ziyade bir talimat belgesidir. PTT bünyesinde açılan hesaplardan para transferi sağlar.
- Mahsup çeki: Mahsup belgesinde nakde çevirme yerine lehtarın hesabına alacak kaydı açma, takas ya da nakil gibi işlemler uygulanır.
- Çizgili çek: Bu türdeki belgelerin üzerinde birbirine paralel uzanan iki çizgi bulunur. Çizgilerin arasında banka adı yer almıyorsa lehtar, ödemesini istediği finansal kuruluştan tahsil edebilir.
Çek defterleri arasında da ön plana çıkan türler bulunur. Bunlardan ilki, limitet ve anonim şirketlerine yönelik ticari defterdir. Şahıs firmalarına tüzel kişi; bireysel alacaklılara ise gerçek kişi çek defteri verilir. Sayılan defterler, lehtarın adına düzenlenirse nama yazılı olarak kabul edilir.
İşletmeler Nasıl Çek Defteri Alabilir?
Finansal kuruluşlardan kambiyo senedi defteri almak istiyorsanız belgelerin teslimi ve teminat ödeme gibi prosedürleri izlemelisiniz. Bankadan çek defteri almak için gerekli belgeler şunlardır:
- T.C. kimlik kartı
- İkametgâh belgesi
- Sabıka kaydı
İkametgâh belgesini ve sabıka kaydını, e-Devlet üzerinden alabilirsiniz. Bunlara ek olarak bankalar, sizden yıllara göre değişen tutarlarda maddi teminat da talep edebilir. Sayılan şartları yerine getirerek söz konusu defteri alabilir ve vadeli ödemelerinizde kullanabilirsiniz.
İşletmelerin Çek Kullanımı: Adım Adım Nasıl Kullanılır?
Farklı amaçlar doğrultusunda çek kullanmak isteyen işletmelerin izleyeceği bazı adımlar bulunur. Öncelikle ilgili kambiyo senediyle borcunu tahsil eden kişinin bilgilerini öğrenmelisiniz. Böylece belgede yer alması gereken zorunlu kısımları eksiksiz olarak doldurabilirsiniz. Ardından sıra, söz konusu senedin geçerlilik süresini belirlemeye ve kontrol etmeye gelir.
Çekin Doldurulması: Alıcı ve Miktar Bilgileri Nasıl Yazılır?
Çek yazmak isteyenlerin uyacağı bazı şekil kuralları vardır. Aksi takdirde düzenlenen kambiyo senedi geçersiz sayılır. Bu kıymetli evrak türünü doldururken şu noktaları göz önünde tutmalısınız:
- Düzenleyenin adı ve soyadı yazılır.
- Keşideci tarafından imza atılır.
- Düzenleyene ait vergi kimlik numarası belirtilir.
- Ödeme tutarı hem yazıyla hem rakamla yazılır.
Alıcının bilgilerini verme aşaması ise senedin hamiline olma durumuna göre değişir. Eğer ödeme belirli bir kişiye ya da kuruma yönelik değilse hamiline çek doldurmalısınız. Lehtarın belli olduğu hâllerde ise ilgili kısma lehtarın adını ekleyerek nama yazılı belge düzenleyebilirsiniz.
Çekin Geçerliliği ve Süresi: Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
İşletmenizin finansal süreçlerini kontrol altında tutmak için çekin ibraz süresi gibi detaylara dikkat etmelisiniz. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesine göre bu kapsamda baz alınan süreler şöyledir:
- Düzenlenen yerde yapılan ödemelerde 10 gün
- Düzenlenen yerden başka bir şehirde yapılan ödemelerde 1 ay
Ayrıca belgenin düzenlendiği ve ödendiği ülkeye göre değişen geçerlilik süreleri de bulunur. İki konum aynı kıtada yer alıyorsa 1 ay; ayrı kıtalardaysa 3 ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Aksi takdirde ilgili ödeme emri, geçersiz çek olarak sayılır.
Finansal İşlemlerde Kullanılan Çekin Tahsili ve Banka İşlemleri Nasıl Yapılır?
Firmalar, vadeli ödemelerinin düzenli işlemesi için çek tahsilatı sürecine hâkim olmalıdır. Öncelikle kambiyo senedinin muhatap bankaya ibrazı yapılır. Bu aşamadan sonra söz konusu belge, makbuz hükmüne geçer. Yani alıcı, düzenleyenin belirttiği tutardaki ve vadedeki ödemeyi tahsil etme hakkını kazanır. İlgili borç ilişkisini oluşturan taraflar, kendi aralarında anlaşarak kırdırma ve cirolama gibi yöntemlerden de yararlanabilir. Öte yandan, taraflara tanınan iade ve protesto gibi haklar da bulunur. Takip eden başlıklarda tahsil sürecinde dikkat edilmesi gereken bu detaylara ilişkin ayrıntıları görebilirsiniz.
Çekin Bankaya İbrazı ve Ödeme Süreci: Alıcının Hakları
Kambiyo senedinin bankaya ibrazı, finansal kuruluşun şubelerinden yapılabilir. Alıcı, ibrazın ardından tedavüle çıkan çeki, vade şartının ardından nakde çevirebilir. Bu hak, düzenleyenin ölümü ya da fiil ehliyetini kaybetmesi durumunda geçerliliğini kaybetmez. Benzer şekilde keşidecinin iflası da tahsilatı engellemez.
Bu noktada karşılıksız çek konusuna ayrı bir parantez açalım. Bu tür ödeme belgelerinde düzenleyen kişinin ya da kurumun hesabında yeterli bakiye bulunmaz. Banka, ilgili hesaptaki bakiye kadar alacaklıya ödeme yapar. Keşideci, Türk Ticaret Kanunu gereğince bu işlemin ardından kambiyo senedi bedelinin %10 fazlası kadar tazminat öder. Ayrıca bankanın da bazı sorumlulukları vardır. Muhatap banka, 2023 itibarıyla alıcılara her bir karşılıksız senet için 6.000 TL verir.
Çek Kırdırma İşlemi Nedir ve Nasıl Yapılır?
Bankada çek kırdırma, vadesinden önce tahsil edilmek istenilen alacaklarda uygulanan bir işlemdir. Bankaya çek bozdurma olarak da bilinen bu işlem sayesinde acil ödemeler için nakit desteği bulmak mümkün hâle gelir. Bu tahsilat yöntemi için faktoring şirketleri gibi finansal kuruluşlara başvurabilirsiniz. Faktoring şirketleri, kambiyo senedi üzerinden komisyon aldıktan sonra talebinizi yerine getirir. Söz konusu işlemin ardından yeni lehtar, banka ya da faktoring firması olur.
İşletmelerin acil nakit ihtiyaçlarına uygun ticari krediler sunan bankalara, HangiKredi KOBİ üzerinden ulaşabilirsiniz.
Bloke Çek Nasıl Tahsil Edilir?
Bloke çek, daha çok emlak satışlarında kullanılan bir kambiyo senedi türüdür. Bankalar, bu senetlerin üzerine “bloke edilmiştir” ibaresini ekler. Böylece tahsilat sürecinde konutun satışından kaynaklı sorunlarla karşılaşılmasını önler. Örneğin ev aldığınızı ve ödemeyi bu kıymetli evrakla yaptığınızı varsayalım. Satın aldığınız evle ilgili problemler giderilene kadar ödeme senedi nakde çevrilemez. Fakat alacaklı, çek ciro etme seçeneğiyle bu senedi başkasına devredebilir.
Hızlı Borç Ödeme: Çek Cirolama Nedir?
İşletmeler, lehtarı oldukları çekleri ciro ederek kendi borçlarını ödeyebilir. Cirolama işlemi, ödemelerin daha önce düzenlenmiş kambiyo senediyle yapılmasını sağlar. Yani hamiline ya da sizin adınıza yazılan bir ödeme emri senedini, bozdurmadan borçlu olduğunuz kişilere veya kurumlara aktarabilirsiniz. İlgili belgenin arkasında devredilen kişinin adı-soyadı ve imzası yer aldığında tam; sadece imza bulunduğunda beyaz ciro düzenlenir.
İade ve Protesto Durumları: Çek Geri Döndüğünde Ne Yapmalısınız?
Zamanında ibraz edilmesine rağmen muhatap tarafından ödenmeyen çeklerde alacaklının başvurabileceği bazı yollar bulunur. Alacaklı, ibraz geçerlilik süresi sona ermeden önce protesto belgesi düzenleyebilir. Türk Ticaret Kanunu’nun “Protesto” başlıklı 809. maddesinde bu hakka dair detaylar yer alır. İlgili yasa maddesine göre alacaklı; ödenmemiş bedeli, bu tutarın en fazla binde üçü kadar komisyonu, ibraz gününden itibaren işleyen faiz ve protesto sürecinde ortaya çıkan giderlerini talep edebilir.
Çek iptali ya da iadesinde ise bazı koşulların oluşması istenir. Bunun için ilgili kıymetli evrakın kaybolması, üçüncü kişilerin eline geçmesi ve kullanılamaz duruma gelmesi gerekir. Sayılan durumlar meydana geldiğinde belgenin iptalini talep edenler, ödeme ya da hamilin** yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemelerine başvurmalıdır. Ardından bu iptale ilişkin bir ilan da yayımlamalıdır.
Hazırlanan Çek Hangi Durumlarda Geçersiz Olur?
Düzenlenen bir çekin geçerli kabul edilmesi için Türk Ticaret Kanunu’nun 781. maddesinde belirtilen şekil şartları dikkate alınmalıdır. Bu yasa maddesine göre söz konusu kıymetli evraktaki zorunlu bilgiler şunlardır:
- Çek kelimesi
- Ödeme yeri
- Kayıtsız ve şartsız havale emri
- Düzenleme tarihi ve yeri
- Düzenleyenin imzası
- Banka tarafından seri no
- Muhatabın ticari unvanı
Bu unsurları içermeyen kambiyo senedi, geçersiz olarak kabul edilir. Bankanızdan çek hesap nosu ve defteri alarak vadeli ödemelerinizi güvenli hâle getirebilirsiniz. Finansal süreçlerinizde emin adımlarla ilerlemek için yararlanabileceğiniz başka imkânlar da bulunur. Dilerseniz HangiKredi KOBİ üzerinden ticari kredi kartları ve krediler veren bankaların avantajlarına göz atabilirsiniz.
Notlar:
*hak doğurucu niteliğe sahip senet
**ödeme hakkını elinde bulunduran, alacaklı
